Toksokaroza (Toxocarosis) jest chorobą inwazyjną wywoływaną przez glisty, pasożyty atakujące psy, koty i inne zwierzęta mięsożerne. Glistnicę psów wywołują nicienie Toxocara canis, natomiast glistnicę kotów nicienie Toxocara cati. Nicienie te są najczęściej spotykanymi pasożytami u psów i kotów. Sporadycznie glistnicę wywołują również nicienie Toxascaris leonina, mogące występować u obu tych gatunków zwierząt. Pasożyty te, mimo iż są swoiste dla danego gatunku, mogą przypadkowo atakować również człowieka, a ze względu na ich bardzo pospolite występowanie, zdarza się to dosyć często. Każdy gatunek pasożyta potrzebuje do swojego rozwoju ściśle określonego żywiciela i na ogół dostawszy się przypadkowo do organizmu żywiciela nieodpowiedniego, ginie w krótkim czasie w wyniku zahamowania jego rozwoju przez układ odpornościowy tego żywiciela. Jednak żeby pasożyt po wniknięciu do żywiciela przypadkowego utrzymał się przy życiu, muszą zostać spełnione pewne warunki, w których pasożyt będzie mógł się rozwinąć. Sprzyja temu osłabienie organizmu żywiciela przez inne choroby, niedożywienie, niedobory, przemęczenie, co w konsekwencji skutkuje obniżeniem odporności i ułatwia adaptację pasożyta. Inwazja glist u ludzi wywołuje długotrwały proces chorobowy, któremu towarzyszą zmiany we krwi, powiększenie wątroby i zmiany ogniskowe w niektórych narządach wewnętrznych, dlatego toksokaroza u ludzi nosi nazwę „zespołu wędrującej larwy trzewnej” (larva migrans visceralis syndrom). Siewcami inwazyjnych form glist do otaczającego nas środowiska są żywiciele swoiści (psy i koty), ale za główne rozsiewanie tego pasożyta odpowiedzialne są przede wszystkim zwierzęta bezpańskie i dziko żyjące.

Nicienie z rodzaju Toxocara bytują w jelitach cienkich u swoich żywicieli swoistych – psów, kotów i innch zwierząt mięsożernych. Rozwój pasożyta przebiega w jednym żywicielu, co nie znaczy że jest rozwojem prostym, gdyż glisty przechodzą w obrębie organizmu żywiciela skomplikowaną wędrówkę przez różne narządy. Jaja złożone przez dojrzałe osobniki glist są wydalane przez żywiciela do środowiska zewnętrznego wraz z odchodami. Świeżo wydalone z przewodu pokarmowego jaja nie są jeszcze zdolne do inwazji, więc świeże odchody zarażonego zwierzęcia nie stanowią zagrożenia, ale powinny być sprzątane przez właścicieli zwierząt, gdyż z czasem mogą stać się bardzo niebezpieczne. W środowisku zewnętrznym w odpowiednich warunkach temperatury, wilgotności oraz dostępności światła i tlenu, po kilku tygodniach może rozwinąć się w jaju larwa inwazyjna. Jaja glist mogą przeżywać przez wiele lat zachowując inwazyjność, zalegając nie tylko w glebie, ale również wewnątrz budynków mieszkalnych, gdyż są niezwykle odporne na niekorzystne warunki środowiska. W tej formie jaja mogą zostać pobrane drogą pokarmową przez odpowiedniego żywiciela swoistego w trakcie zabawy lub grzebania w ziemi, ale nawet zwierzęta cały czas przebywające w domu nie są bezpieczne, ponieważ jaja pasożytów mogą zostać przeniesione do mieszkania w każdej chwili poprzez przenosicieli mechanicznych (muchy, mrówki) oraz przez samego właściciela na butach lub ubraniu. Pobrane jaja trafiają do jelit cienkich, gdzie wykluwają się z nich larwy. Larwy przebijają ścianę jelit i dostają się do naczyń krwionośnych, którymi odbywają wędrówkę wraz z prądem krwi przez wątrobę i serce do płuc. U młodych zwierząt osiągnąwszy płuca przebijają pęcherzyki płucne i kierują się przez oskrzeliki i oskrzela do tchawicy. Z tchawicy larwy pasożytów są odkrztuszane i dostają się do gardła, skąd są następnie połykane i dostają się do żołądka. W przewodzie pokarmowym następuje ich dalszy rozwój i dopiero w jelicie cienkim dojrzewają płciowo. U żywicieli mających już wcześniej styczność z tymi pasożytami, u których występuje odporność nabyta oraz u zwierząt dorosłych mających w pełni wykształcony i sprawny układ odpornościowy, cykl rozwojowy glist przebiega nieco inaczej. Larwy glist osiągnąwszy płuca nie mają zdolności przebicia pęcherzyków płucnych i nie mogą przejść przez drogi oddechowe do przewodu pokarmowego, więc są roznoszone dalej drogą naczyń krwionośnych wraz z prądem krwi do tkanek różnych narządów wewnętrznych i mięśni, gdzie następuje ich otorbienie i „uśpienie” w danej formie cyklu. Otorbione larwy stwierdzane są w mięśniach, nerkach, wątrobie, macicy, gruczole mlekowym, mózgu itp. W takiej postaci larwy zachowują żywotność i zdolność do zarażenia w sprzyjających warunkach nawet przez kilka lat. U suk w okresie ciąży te „drzemiące” larwy uaktywniają się pod wpływem hormonów ciążowych i drogą naczyń krwionośnych dostają się do płodu przez łożysko, usadawiając się w wątrobie oraz płucach płodu i ich dalsza wędrówka ma miejsce po urodzeniu szczeniąt. Jest to zarażenie śródmaciczne, w wyniku którego szczenięta ulegają zarażeniu już w życiu płodowym i rodzą się zarażone, mimo iż suka może być wolna od nicieni dojrzałych, a w czasie ciąży nie miała możliwości zarażenia się nimi. Natomiast w przebiegu ciąży kocic nie występuje zarażenie śródmaciczne płodów. Jednak nie tylko podczas ciąży są aktywowane „drzemiące” larwy glist. Również po porodzie w okresie laktacji, zarówno suki jak i kocice wydalają z mlekiem inwazyjne larwy pasożytów, które zostały „rozbudzone” hormonami laktacyjnymi i przez to może dojść do zarażenia osesków poprzez picie mleka zarażonej matki (zarażenie laktogenne). Są to dwie najczęstsze formy zarażenia toksokarozą wśród swoistych żywicieli tego pasożyta. „Rozbudzenie” otorbionych larw może nastąpić także podczas cieczki bądź rui w wyniku przestrojeń hormonalnych oraz w wyniku obniżenia odporności, a więc także u samców. Psy, koty i inne zwierzęta mięsożerne mogą zarazić się glistami również drogą pokarmową poprzez zjedzenie mięsa innych żywicieli przypadkowych (głównie gryzoni i ptaków), w którym znajdują się otorbione larwy glist.
Toksokaroza jest najgroźniejsza dla młodych organizmów. U młodych zwierząt larwy wskutek swej wędrówki przez płuca mogą spowodować zapalenia tego narządu i wysięki w jamie opłucnej spowodowane mechanicznymi uszkadzaniami. Po dostaniu się larw glist do żołądka i jelit, w trakcie ich rozwoju do postaci dojrzałej i rozpoczęcia aktywności pasożytniczej, następuje drażnienie i uszkadzanie mechaniczne jelit, a w efekcie stany zapalne błony śluzowej utrudniające trawienie, wchłanianie i motorykę oraz pozbawianie żywiciela przez pasożyta wielu ważnych substancji niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Może to być początkowo przyczyną apatii, zmiennego apetytu, wzdęć brzucha, biegunek na przemian z zaparciami, bóli jelitowych i wymiotów, a następnie zaobserwować można postępującą anemię, wychudzenie i zahamowanie wzrostu, zmiany krzywicze, a także nastroszoną i matową sierść. Przy silnej inwazji glisty mogą zaczopować jelito, a ścieńczone stanem zapalnym ściany jelit mogą ulec przerwaniu i może dojść do zapalenia otrzewnej. Dojrzałe glisty mogą również wnikać do przewodów żółciowych, co może prowadzić do żółtaczki. Mogą także wystąpić objawy nerwowe jak drgawki, przykurcze mięśni, sztywność chodu i trudności ruchowe lub podniecenie, będące efektem oddziaływania na układ nerwowy metabolitów (neurotoksyn) wydzielanych przez glisty oraz alergizacja organizmu. Wszystkie te zmiany i uporczywe objawy mogą prowadzić do wtórnych zakażeń grzybiczych, bakteryjnych i wirusowych, a w konsekwencji do śmierci zarażonych szczeniąt lub kociąt. Sporadycznie śmierć zwierząt jest spowodowana zaczopowaniem światła jelita przez nicienie, przerwaniem ściany jelita lub zatkaniem przewodów żółciowych. U zwierząt dorosłych objawy te są o wiele mniej nasilone, czasem wręcz niezauważalne, gdyż na ogół nie dochodzi już do pełnego rozwoju glist, co związane jest z nabytą odpornością tych zwierząt na zarażenie pasożytami. Jednak nawet u zwierząt odpornych może się zdarzyć, że część larw odbywa wędrówkę przez układ oddechowy kończącą się w przewodzie pokarmowym, gdzie osiągają dojrzałość płciową. W trakcie diagnozowania glistnicy w kale lub wymiocinach zwierząt makroskopowo można zaobserwować dojrzałe postacie glist, natomiast w trakcie mikroskopowego badania kału, na którym opiera się rozpoznanie, wykrywa się liczne jaja pasożytów. Leczenie toksokarozy nie sprawia trudności i polega na użyciu odpowiedniej dawki właściwego leku w porozumieniu z lekarzem weterynarii.

Inwazyjne jaja glist mogą być pobrane również przez żywicieli nieswoistych, jakimi mogą być inne ssaki, ptaki, a nawet bezkręgowce. W organizmie żywiciela przypadkowego glisty, jakim może stać się również człowiek, larwy pasożytów z rodzaju Toksokara nie dojrzewają i nie osiągają postaci dorosłej, lecz mogą żyć w postaci larwalnej w tkankach nawet kilka lat, wędrując poprzez narządy wewnętrzne – stąd określenie choroby mianem „zespołu wędrującej larwy trzewnej”. Człowiek zaraża się drogą pokarmową poprzez pobranie inwazyjnego jaja przeniesionego za pośrednictwem brudnych rąk do jamy ustnej lub spożytego wraz z zanieczyszczoną wodą czy żywnością. Do zarażenia glistami łatwiej dochodzi u dzieci, niż u osób dorosłych. Można zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z zarażonym zwierzęciem w trakcie zabawy i zabiegów pielęgnacyjnych bądź hodowlanych. Należy jednak pamiętać, że człowiek może zarazić się tymi pasożytami nie będąc właścicielem zwierzęcia i nie mając styczności ze zwierzętami, gdyż formy zdolne do zarażenia występują kosmopolitycznie w otaczającym nas środowisku. Zdolne do inwazji jaja glist spotyka się najczęściej w miejscach bytowania ich żywicieli swoistych, będących siewcami jaj do środowiska (plaże, podwórka, alejki osiedlowe, skwery, parki), a także w zanieczyszczonej wodzie i żywności (owoce i warzywa), w zaniedbanych i niezabezpieczonych piaskownicach oraz placach zabaw, gdzie zwierzęta mogą załatwiać swoje potrzeby, a w których następnie bawią się dzieci. Inwazyjne formy glist mogą zostać przeniesione w nasze otoczenie również przez mechanicznych przenosicieli, jakimi są bezkręgowce (muchy, mrówki). W przewodzie pokarmowym człowieka z jaj wydostają się larwy glist, które następnie przenikają przez ściany jelit cienkich i drogą krwionośną wędrują po organizmie. Wędrówka larw glist kończy się u ludzi zwykle w wątrobie. Rzadziej larwy przechodzą przez płuca do dużego krwioobiegu, skąd dostają się do rozmaitych narządów. Larwy uszkadzają mechanicznie tkanki w miejscach wędrówki i bytowania, prowadząc do powstania odczynów zapalnych i ziarniniaków.
Zmiany wywołane przez wędrujące po organizmie człowieka larwy zależą od ilości pasożytów jakie dostały się do organizmu, od ich umiejscowienia i żywotności oraz od odporności własnej żywiciela, dlatego klinicznie wyróżnia się trzy postacie choroby: uogólnioną, oczną i mózgową. Przy silnej inwazji występuje postać uogólniona dotycząca głównie lokalizacji larw w wątrobie. Objawy są bardzo niecharakterystyczne, które mogą występować także w przebiegu wielu innych chorób. Oprócz powiększenia wątroby występują tutaj również objawy ogólne, jak gorączka, osłabienie, senność, nudności, spadek apetytu, utrata masy ciała, bóle brzucha, kaszel, wzrost liczby białych krwinek, a także zaburzenia wywołane zmianami w wątrobie oraz śledzionie. Mogą wystąpić również objawy przypominające alergie. Pewna liczba larw może dostawać również do innych narządów, np. płuc, nerek, mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych, gdzie mogą przeżywać długi okres, stopniowo uszkadzając zajęte narządy. Postać oczna występuje, gdy larwy lokalizują się w gałce ocznej, powodując obniżenie ostrości widzenia, zeza i zmiany w gałce ocznej powodujące w późniejszym czasie utratę widzenia. Postać mózgowa natomiast występuje gdy larwy lokalizują się w centralnym układzie nerwowym, powodując objawy neurologiczne jak drgawki, zaburzenia świadomości, śpiączke, a nawet śmierć. W większości przypadków jednak choroba przebiega bezobjawowo ze względu na niewielką intensywność inwazji. Taka utajona postać toksokarozy jest bardzo trudna do rozpoznania. Powiększenie wątroby w badaniu klinicznym, zmiany w badaniach laboratoryjnych krwi oraz dane z wywiadu mogą sugerować podejrzenie zarażenia larwami glist. Pomocne w postawieniu diagnozy jest badanie odczynów serologicznych oraz biopsja wątroby, niekiedy także wykonanie badań rentgenowskich, ultrasonograficznych bądź tomografii komputerowej celem zlokalizowania larw. Nie należy lekceważyć tej choroby i w przypadku zaobserwowania nietypowych objawów należy niezwłocznie zwrócić się do lekarza medycyny, który w razie potrzeby zaleci odpowiednią złożoną terapię lub skieruje pacjenta do specjalistycznego ośrodka leczniczego. Leczenie choroby jest uciążliwe, nie zawsze bywa skuteczne od razu i nie zawsze przynosi spodziewane efekty. Polega ono na stosowaniu leków przeciwpasożytniczych oraz likwidacji stanów zapalnych wokół zainfekowanych tkanek. Pacjenta jeszcze przez jakiś czas po zakończonym leczeniu poddaje się obserwacji i kontroli wyników badań laboratoryjnych krwi. Dlatego nie należy dopuszczać do zarażenia się glistami przez człowieka, aby uniknąć rozwinięcia się tej choroby, mogącej powodować poważne konsekwencje zdrowotne.

Toksokaroza jest chorobą groźną, zarówno dla zwierząt jak i dla ludzi, dlatego najważniejszym jest zapobieganie tej robaczycy, które polega na odrobaczaniu posiadanych w gospodarstwie domowym zwierząt i przestrzeganiu podstawowych zasad higieny osobistej. Należy pamiętać o comiesięcznym odrobaczaniu młodych zwierząt, aż do osiągnięcia wieku dorosłego, a następnie o regularnym co kwartalnym odrobaczaniu zwierząt dorosłych, gdyż odrobaczanie nie daje możliwości zapobiegania zarażeniu, lecz likwiduje istniejące inwazje. Należy również pamiętać o odrobaczaniu samic przed okresem ciąży, a następnie przed porodem i potem po porodzie razem z młodymi. Ważne jest również sprzątanie odchodów zwierząt, w celu ograniczenia siewstwa pasożytów do środowiska. Zapobieganie zarażeniu ludzi toksokarozą polega przede wszystkim na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny osobistej, a więc myciu rąk po powrocie do domu, przed jedzeniem i po kontaktach ze zwierzętami, utrzymywaniu w czystości otaczającego nas środowiska oraz higienicznym przygotowywaniu i spożywaniu posiłków (mycie i termiczna obróbka pokarmów). Istotne jest także zabezpieczanie miejsc zabaw dzieci oraz miejsc poboru wody przed zanieczyszczeniem zwierzęcymi odchodami oraz likwidacja bezkręgowców (much, mrówek), będących przenosicielami mechanicznymi inwazyjnych form toksokar.         

Lecznica dla Zwierząt HOMEOPATIA
lek.wet. Adam Czerwiński
stud.wet. Marcin Czerwiński
www.lecznica-homeopatia.pl