Fitoterapia, potocznie nazywana ziołolecznictwem, jest rodzajem leczenia, w którym znajdują zastosowanie leki sporządzane z naturalnych, bądź przetworzonych surowców roślinnych pochodzących od roślin leczniczych. Zawierają one w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych połączonych w kompleksy łatwo przyswajalne dla organizmu, którym zawdzięczają swoje działanie. Skład i właściwości lecznicze roślin zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków, w jakich roślina żyje, od rodzaju gleby, nawożenia, właściwej pory zbioru, sposobów konserwacji, suszenia i przechowywania. Niewątpliwą zaletą leków roślinnych jest ich łagodniejsze działanie, związane z mniejszymi efektami niepożądanymi, niż w przypadku chemicznych leków syntetycznych. Zioła także wykazują szerszy zakres działania niż większość leków konwencjonalnych. Oprócz substancji czynnych są źródłem wielu cennych witamin, minerałów, olejków eterycznych, flawonidów i garbników, które dzięki wielokierunkowemu działaniu, wpływają równocześnie na normalizację funkcjonowania organizmu, odtruwanie z produktów przemiany materii i pobudzanie odporności. Stosując umiejętnie fitoterapię, można wyleczyć wiele dolegliwości, jednak mimo powszechnego przekonania, że zioła mają działanie uniwersalne i są lekami bezpiecznymi, źle zastosowana terapia może zaszkodzić, gdyż wiele roślin zawiera w swoim składzie również trucizny, a nieodpowiedni dobór mieszanek ziołowych może wzajemnie wzmagać lub osłabiać zawarte w nich składniki, pogarszając jeszcze stan pacjenta. Dlatego terapia ziołowa powinna być umiejętnie dobrana do schorzenia i stosowana pod kierunkiem lekarza.
Historia leczniczego stosowania substancji czynnych roślin u ludzi i zwierząt jest tak długa jak historia cywilizacji. Początki znajdujemy u ludów pierwotnych. Od zamierzchłych czasów człowiek próbując wykorzystać różne rośliny w codziennym życiu, stopniowo zdobywał doświadczenie w stosowaniu niektórych z nich do celów leczniczych. Wykopaliska i zapiski najstarszych kultur informują o stosowaniu rozmaitych ziół również do leczenia chorób. Z egipskich papirusów oraz inskrypcji na ścianach grobowców i świątyń dowiadujemy się o ziołach stosowanych przez kapłanów przed pięcioma tysiącami lat. Natomiast chińczycy w tym samym czasie rozwinęli ziołolecznictwo na niezwykłym poziomie. Wśród pierwszych pisanych źródeł historycznych znaleziono księgę o ziołach Pen-King, istnieją również zapiski na kościach wróżebnych o stosowaniu ziół w różnych schorzeniach. Chińczycy wierzyli, że przyroda kryje w sobie lekarstwo na każdą chorobę. Współczesne lecznictwo zawdzięcza tej cywilizacji między innymi żeń-szeń, kamforę, zielę przęśli, gencjanę, a także herbatę. Także starożytne Indie pochwalały rośliny lecznicze, wnosząc do współczesnej medycyny aloes, imbir, pieprz, drewno sandałowe, a także konopie indyjskie. Babilończycy, Sumerowie i Asyryjczycy z doliny Tygrysu i Eufratu opisali działanie wielu surowców leczniczych, między innymi anyżu, kminku, kolendry, maku, czosnku, mięty, rumianku, piołunu, babki, jaskółczego ziela, szafranu, lukrecji, lulki oraz kopru. Z czasów Grecji i Rzymu mamy już obszerne informacje o stosowanych lekach i preparatach ziołowych. Cywilizacje te wiążą się też z wielkimi nazwiskami uczonych, od których datuje się prawdziwy początek historii medycyny i farmacji. Hipokrates z Kos, zwany ojcem medycyny, używał w swojej praktyce lekarskiej wiele substancji czynnych roślin, a w swoim dziele „Corpus Hipocraticum” wymienia ok. 300 leków pochodzenia naturalnego. Plimusz Stary w swym dziele „Naturalis historia” opisuje aż 1000 gatunków roślin leczniczych. Galen w swoim dziele „De Materia Medica” opisał ok. 600 roślin i leków roślinnych w różnych formach. Jego wielką zasługą było stworzenie nowych postaci leku roślinnego: odwaru, nalewki, mazidła, wyciągu oraz różnych rozpuszczalników, a postaci te do dziś nazywają się galenowymi. W średniowieczu wiedza zielarska mieszała się z przesądami i wiarą w magiczne właściwości ziół. W kulturach plemiennych leczeniem zajmowali się szamani lub znachorzy, którzy łączyli stosowanie ziół z magią, zaklęciami, modłami i różnymi tajemnymi praktykami. Średniowiecznym Arabom zawdzięczamy odkrycie destylacji i wyosobnienie czystego etanolu, co pozwoliło na wprowadzenie nowych form leków: syropów, wód aromatycznych, spirytusów leczniczych. O ile we wczesnym średniowieczu medycyna arabska dominowała nad europejską, to z chwilą powstania szkół medycznych i rozwoju medycyny klasztornej, również w Europie dokonał się znaczny postęp w ziołolecznictwie. Także wyprawy żeglarskie i odkrycie nowego świata przyniosły wiele wiedzy botaniczno-medycznej z innych kontynentów i pozwoliły poznać wiele dotąd niespotkanych roślin, jak ipekakuana, drzewo chinowe, drzewo balsamowe, krzew kokainowy, tytoń, kakaowiec, wanilia, papryka, czy ziemniak. Najczęściej jednak właściwości lecznicze roślin znajdowano na zasadzie przypadku, terapii na drodze prób i błędów lub podpatrywania świata zwierząt. Te działania doświadczalne przyniosły zaskakująco dobre rezultaty, co wielokrotnie potwierdzono współcześnie metodami naukowymi. Twórcą nowej idei w ziołolecznictwie był Paracelsus, który pragnął wyizolować z rośliny istotę leczniczą, czyli aktywną farmakodynamicznie substancję, kwintesencję działającą przeciw chorobie. Na prawdziwe naukowe tory weszło ziołolecznictwo w XIX wieku, kiedy wraz z rozwojem chemii rozpoczęto badania składu chemicznego surowców roślinnych. Pozwoliło to potwierdzić lecznicze działanie wielu roślin i wyizolować związki chemiczne o wyraźnym działaniu farmakologicznym. Wiele tych związków czynnych znajdujących się w roślinach zaczęto syntetyzować oraz zmieniać ich skład, uzyskując często skuteczniejsze działanie, a rewolucja przemysłowa umożliwiła masową produkcję leków, z których główny udział stanowiły preparaty pochodzenia roślinnego. “Złota era leku roślinnego” trwała jednak do lat trzydziestych XX wieku, kiedy to Domaghk zsyntetyzował sulfonamidy. Rozpoczęła się era chemioterapii, antybiotyków, leków psychotropowych i zaczęło rosnąć zainteresowanie przemysłu farmaceutycznego produkcją chemicznych leków syntetycznych, przy udziale coraz bardziej zaawansowanych procesów biotechnologicznych. Przyczyniło się to do gwałtownego spadku powszechności stosowania leków roślinnych…
W chwili obecnej obserwujemy jednak znów duży powrót do ziołolecznictwa, a bilans substancji roślinnych stosowanych w profilaktyce, terapii bezpośredniej oraz wspomagających terapie konwencjonalne jest imponujący i wciąż wzrasta. Okazało się, że wiele chemicznych leków syntetycznych może przynieść oprócz korzyści także duże i nieodwracalne szkody dla organizmu. Dlatego zaczęto ponownie sięgać po zioła w celach profilaktycznych oraz terapeutycznych, a przemysł farmakologiczny wznowił produkuje wielu leków z surowców roślinnych oraz syntetyzuje nowo poznane związki zawarte w roślinach. Współczesna fitoterapia jest dyscypliną naukową łączącą tradycyjną wiedzę ziołolecznictwa z aktualnymi wynikami badań naukowych. Istnieje stałe zainteresowanie leczeniem i profilaktyką zdrowia za pomocą ziół, które jest często leczeniem bardzo skutecznym i pozbawionym negatywnych skutków wywoływanych przez chemiczne leki syntetyczne. Również medycyna weterynaryjna wprowadza wiele preparatów pochodzących z roślin leczniczych, stosowanych w profilaktyce i leczeniu chorób zwierząt. Rozwój ziołolecznctwa weterynaryjnego należy upatrywać także w profilaktyce prowadzonej w hodowli przemysłowej zwierząt, ponieważ w przyjętej strategii bezpiecznej żywności pochodzenia zwierzęcego, zwierzęta hodowlane nie mogą być skarmiane paszami z dodatkiami syntetycznych substancji chemicznych z uwagi na ich pozostałości spożywane przez konsumentów wraz z produktem spożywczym. To otwiera wielkie możliwości przed preparatami ziołowymi, gdyż zawarte w nich substancje czynne wykazują w wielu przypadkach działanie podobne do syntetycznych substancji chemicznych, a przy odpowiednim zestawieniu ziół, nawet działanie szersze, nie wywołujące efektów niepożądanych, a przede wszystkim wpływające na dobrą zdrowotność żywności pochodzenia zwierzęcego, co jest warunkiem zdrowia konsumenta.
Lecznica dla Zwierząt HOMEOPATIA
stud.wet. Marcin Czerwiński
www.lecznica-homeopatia.pl
